UZUN MENZİLLİ SINIRLARÖTESİ HAVA KİRLENMESİ SÖZLEŞMESİ
28 Nisan 1982
tarih ve 2667 sayılı Kanunla onaylanması uygun bulunan bu Sözleşme,
21 Ocak 1983
tarih ve 83/6007 sayılı Bakanlar Kurulu kararıyla onaylanarak,
23 Mart 1983
tarih ve 17996 sayılı Resmî Gazete'de yayınlanmıştır.
İşbu Sözleşmenin Tarafları:
Çevre korunması alanında ilişkileri ve işbirliğini
geliştirmek kararlılığı ile, Birleşmiş Milletler Avrupa Ekonomik Komisyonunun,
özellikle hava kirleticilerinin uzun menzilli taşınması dahil hava kirliliği
alanında, bu tür ilişkileri ve işbirliğini güçlendirme faaliyetlerinin öneminin
bilinci içinde,
Avrupa Ekonomik Komisyonunun, Avrupa Güvenlik
ve İşbirliği Konferansı Nihai Senedinin ilgili hükümlerinin çok taraflı
uygulanmasına katkısını kabul ederek,
Avrupa Güvenlik ve İşbirliği Konferansı Nihai
Senedinin çevre bölümünde, hava kirleticilerinin uzun menzilli taşınması dahil,
hava kirliliğini ve bunun etkilerini denetim altına almak için yapılan
işbirliği çağrısına ve sülfür dioksit ile başlayarak ve diğer kirleticilere de
teşmil edebilecek şekilde hava kirleticilerin uzun menzilli taşınmasının izlenmesi
ve değerlendirilmesi için yoğun bir uluslararası işbirliği programının
geliştirilmesine yapılan atfın bilinci ile,
Birleşmiş Milletler İnsan Çevresi Konferansı
Deklarasyonunun ilgili hükümlerini ve özellikle, Birleşmiş Milletler Yasasının
ve uluslararası hukukun prensipleri ile uyum içinde, Devletlerin kendi çevre
politikalarına uygun olarak kendi kaynaklarını işletmek üzere mutlak hakla
sahip olduğuna ve kendi yetki ve kontrol alanları içindeki faaliyetlerinin
diğer devletlerin çevre sahasına veya millî yetki sınırları ötesindeki bölgeye
zarar vermemesini sağlamak sorumluluğunda bulunduğuna dair ortak inancın dile
getirildiği 21. ilkeyi dikkate alarak,
Sınırlarötesi hava kirliliği dahil, hava
kirliliğinin kısa ve uzun dönemde muhtemel ters etkilerinin mevcudiyetini kabul
ederek,
Bölgede hava kirleticilerinin emisyonu
düzeyindeki artışın sözkonusu ters etkileri
artırabileceğinden kaygı duyarak,
Hava kirleticilerin uzun menzilli
taşınmalarının doğuracağı sonuçların araştırılması ve belirlenen sorunların çözümlenmesi
gereğini kabul ederek,
Bilgi değişimi, istişare, araştırma ve izleme
yolları ile uygun millî politika geliştirmek üzere etken uluslararası
işbirliğini takviye etmek ve hava kirleticilerin uzun menzilli taşınmaları
dahil hava kirliliği ile mücadele için ulusal eylemleri koordine etmek
hususundaki arzularını teyid ederek,
Aşağıdaki şekilde anlaşmışlardır:
TANIMLAR:
Madde 1- İşbu sözleşmenin amaçları
için:
a) "Hava Kirlenmesi", insanoğlu tarafından doğrudan doğruya
veya dolaylı olarak insan sağlığını tehlikeye sokan canlı kaynaklara ve
ekosistemlere ve maddi varlığa zarar verici ve güzelliklerin ve çevrenin diğer
yasal kullanımını tehlikeye düşürücü veya bunlara mani olucu zararlı etkilere
sahip maddelerin veya enerjinin havaya dahil edilmesi anlamına gelmektedir ve
"hava kirleticileri" bu çerçevede yorumlanacaktır.
b) "Uzun menzilli sınırlarötesi hava
kirlenmesi" fiziki kaynağı tamamen ya da kısmen
bir Devletin ulusal egemenliği altındaki alanda bulunan ve ferdî emisyon
kaynakları veya kaynak gruplarının katkılarının genel olarak ayırdedilmesinin mümkün olmadığı bir mesafeden bir diğer
Devletin ulusal egemenliği altındaki alanda ters etkileri olan hava
kirlenmesidir.
TEMEL İLKELER:
Madde 2 - Âkit Taraflar gerçekleri ve
ilgili sorunları gözönünde tutarak, insanı ve
çevresini hava kirliğine karşı korumaya kararlıdırlar ve uzun menzilli sınırlararası hava kirliliği dahil hava kirliliğini
sınırlandırmaya ve mümkün olduğu ölçüde tedricen azaltmaya çaba
göstereceklerdir.
Madde 3 - Âkit Taraflar, işbu Sözleşmenin
çerçevesi dahilinde, bilgi değişimi, istişare, araştırma ve izleme yolları ile
ulusal ve uluslararası düzeyde şimdiye kadar harcanmış çabaları dikkate alarak,
hava kirleticilerin neşrine karşı bir savaş yöntemi olarak kullanılabilecek
politika ve stratejileri gereksiz yere gecikmeksizin geliştireceklerdir.
Madde 4 - Âkit Taraflar, ters etkileri
olabilen hava kirleticilerin neşri ile mümkün olan ölçüde savaşmaya yönelik
böylece uzun menzilli sınırlarötesi hava kirliliği
dahil hava kirliliğinin azaltılmasına katkıda bulunan politikaları, bilimsel
araştırmaları ve teknik önlemleri hakkında bilgi değişiminde bulunacak ve
bunları gözden geçireceklerdir.
Madde 5 - Bir tarafta, uzun menzilli
hava kirliliğinden gerçekten etkilenen veya bunun önemli ölçüdeki tehlikesine
maruz kalan Âkit Taraflar, diğer tarafta, kendi ülkesinde yürütülen veya
düşünülen faaliyetlerle ilgili olarak uzun menzilli hava kirliliğinin ortaya
çıkmasına veya çıkabilmesine kendi yetki alanı içinde ve buna bağlı olarak
önemli ölçüde katkıda bulunan Âkit Taraflar arasında erken bir aşamada
istişareler yapılacaktır.
HAVA KALİTE
İDARESİ:
Madde 6 - 2. ve 5. maddeleri, devam
eden araştırma, bilgi değişimi, gözetleme ve bunların sonucunu, yerel ve diğer
çabaların maliyetini ve etkisini gözönünde tutarak,
her Âkit Taraf, özellikle yeni veya yeniden inşa edilmiş tesislerden neşet eden
hava kirliliği ile mücadele etmek için, hava kalite idaresi sistemi dahil,
özellikle ekonomik bakımdan uygun düşük ve atıksız teknoloji olmak üzere,
dengeli kalkınma ile uyum içinde denetim önlemleri dahil olmak üzere en iyi
politika ve stratejileri geliştirmeyi taahhüt eder.
ARAŞTIRMA VE
GELİŞTİRME:
Madde 7 - Âkit Taraflar,
gereksinmelerine uygun olarak, aşağıda belirtilen hususlarda araştırma ve/veya
geliştirme çalışmalarının yürütülmesini başlatacak ve bu konularda işbirliği
yapacaklardır.
a) Teknik ve ekonomik yapılabilirlik ve çevresel sonuçlar dahil,
kükürt bileşimleri ve diğer belli başlı hava kirleticilerinin dağılmasını azaltmak
için mevcut ve düşünülen teknolojiler,
b) Hava kirleticilerin dağılım oranı ve çevredeki yoğunluklarını
izlemek ve ölçmek için enstrümantasyon ve diğer
teknikler,
c) Uzun menzilli sınırlarötesi hava
kirleticilerinin aktarılmasının daha iyi anlaşılması için geliştirilmiş
modeller,
d) Çevreyi korumak için hazırlanmış doz/etki ilişkileri için bilimsel
bir temel oluşturmak üzere, tarım, ormancılık, malzeme, su ve diğer doğal
ekosistem ve görünürlük dahil kükürt bileşikleri ve diğer belli başlı hava kirleticilerinin
insan sağlığı ve çevre üzerindeki etkileri,
e) Uzun menzilli sınırlarötesi hava
kirliliğinin azaltılması dahil çevre ile ilgili amaçlara ulaşmak için
alternatif önlemlerin ekonomik, sosyal ve çevresel değerlendirilmesi,
f) Kükürt bileşikleri ve diğer belli başlı hava kirleticileri
tarafından meydana gelen hava kirliliğinin çevresel yönleriyle ilgili öğretim
ve eğitim programları.
BİLGİ DEĞİŞİMİ:
Madde 8 - Âkit Taraflar, 10. maddede atıfta bulunulan Yürütme Kurulu
çerçevesinde ve karşılıklı olarak, kendi çıkarları için, aşağıdaki hususlarda
mevcut bilgilerin değişimini yapacaklardır:
a) Üzerinde anlaşılacak zaman birimlerinde sülfür dioksitle başlayan
mutabık kalınmış ölçüde grid birimlerinden gelen
mutabık kalınmış hava kirleticileri; veya sülfür dioksitle başlayan, ulusal
sınırlardan mutabık kalınmış mesafe ve zaman birimlerinde geçen mutabık
kalınmış hava kirleticilerinin akımları,
b) Ulusal politikalarında ve genel sanayi gelişmelerindeki belli
başlı değişiklikler ve bunların uzun menzilli sınırlarötesi
hava kirliliğinde önemli ölçüde değişiklik meydana getirebilecek potansiyel
etkileri,
c) Uzun menzilli sınırlarötesi hava
kirliliği ile ilgili hava kirliliğinin azaltılması için kontrol teknolojisi,
d) Kükürt bileşiklerinin ve diğer belli başlı hava kirleticilerinin
ulusal düzeyde emisyon kontrolünün tasarlanmış mahiyeti,
e) Aktarma sırasındaki işlemlerle ilgili meteorolojik ve
fizikokimyasal veriler,
f) Uzun menzilli sınırlarötesi hava
kirliliğinin etkilerine ilişkin fizikî, kimyasal ve biyolojik veriler ve bu
veriler ışığında uzun menzilli sınırlarötesi hava
kirliliğine bağlanabilecek hasarın sınırı. (1)[*]
AVRUPA'DA HAVA KİRLETİCİLERİNİN UZUN MENZİLLİ AKTARILMALARININ
GÖZETLENMESİ VE DEĞERLENDİRİLMESİ İÇİN İŞBİRLİĞİ PROGRAMLARININ UYGULANMASI VE
DAHA DA GELİŞTİRİLMESİ:
Madde 9 - Âkit
Taraflar, mevcut "Avrupa'da hava kirleticilerin uzun menzilli
aktarılmalarının izlenmesi ve değerlendirilmesi için işbirliği programı" nın (bundan böyle EMEP denilecektir) uygulanması gereğini
vurgularlar ve bu programın daha da geliştirilmesi ile ilgili olarak aşağıdaki
hususları özellikle belirtirler:
a) İlk adım olarak sülfür dioksit ve ilgili maddelerinin izlenmesine
dayandırılmış olan EMEP'e katılma ve bunun
uygulanması konusunda Âkit Tarafların istekliliği,
b) Mümkün olan hallerde izleme için kararlaştırılabilir ve
standardize işlemler kullanılmasının gereği,
c) İzleme programını ulusal ve uluslararası programlar çerçevesinde
oturtma arzusu. İzleme istasyonlarının kurulması ve veri toplama, izleme
istasyonlarının yer aldığı ülkenin ulusal yetkisi dahilinde yürütülecektir.
d) Mevcut ulusal, alt-bölgesel, bölgesel ve diğer uluslararası
programları gözönünde tutarak ve bunları esas alan,
işbirliğine dayalı çevresel izleme programı için bir çerçeve oluşturma arzusu,
e) Sülfür dioksitle başlayan mutabık kalınmış grid
birimlerinden gelen, mutabık kalınmış hava kirleticilerinin veya sülfür
dioksitle başlayan ulusal sınırlardan mutabık kalınmış mesafe ve zaman
birimlerinde geçen hava kirleticilerinin akımlarının mutabık kalınacak
zamanlarda emisyon datası değişimi gereksinmesi akımları tespit için kullanılan
ve her grid biriminin emisyonuna dayanan hava
kirleticilerinin aktarılmasını tespit için kullanılan model de dahil olmak
üzere, yöntem ve modeller geliştirmek amacı ile kullanılır hale getirilecek ve
periyodik olarak yeniden gözden geçirilecektir.
f) Sülfür dioksitten başlamak üzere kararlaştırılan hava
kirleticilerinin toplam emisyonu üzerindeki ulusal verilerin değişimi ve belli
aralıklarla bunların yenilenmesinin devamı hususundaki isteklilikleri,
g) Aktarma anındaki işlemlerle ilgili meteorolojik ve fizikî-kimyasal
verileri sağlama gereksinmesi,
h) Su, toprak ve nebatat gibi diğer araçların içindeki kimyasal
bileşimleri izleme ve sağlık ve çevre üzerinde etkileri olan benzer izleme
programını kaydetme gereksinmesi,
i) Denetim ve nezaret amaçları için uygulanabilir hale getirmek
maksadıyla ulusal EMEP ağının genişletilmesi isteği.
YÜRÜTME KURULU:
Madde 10 - 1. Çevresel sorunlarda AEK
Hükümetlerinin Kıdemli Müşavirleri çerçevesinde, Âkit Tarafların temsilcileri
işbu Sözleşmenin Yürütme Kurulunu oluşturacak ve yılda en az bir defa
toplanacaklardır.
2. Yürütme Kurulu,
a) İşbu Sözleşmenin uygulanmasını gözden geçirecek,
b) İşbu Sözleşmenin uygulanması ve geliştirilmesine ilişkin hususları
dikkate almak ve bu amaçla uygun inceleme ve diğer dokümanları hazırlamak ve
Yürütme Kurulu tarafından ele alınmak üzere tavsiyelerde bulunmakla görevli
çalışma grupları kuracak,
c) İşbu Sözleşmenin hükümleri çerçevesinde uygun olabilecek diğer
işlevleri yerine getirecektir.
3. Yürütme Kurulu, çalışma organını EMEP'in
özellikle data toplanması ve bilimsel işbirliği ile ilgili olarak mevcut
Sözleşmenin uygulanmasında rol almasını sağlamak için kullanacaktır.
4. Yürütme Kurulu, görevlerini yerine getirirken, uygun görüldüğü
takdirde, diğer ilgili uluslararası kuruluşlardan sağlanan bilgileri de
kullanacaktır.
SEKRETERYA:
Madde 11 - Avrupa Ekonomik Komisyonunun İcra Sekreteri, Yürütme Kurulu için,
aşağıdaki sekreterya görevlerini yerine getirecektir.
a) Yürütme Kurulunun toplantılarını düzenlemek ve hazırlamak,
b) İşbu Sözleşmenin hükümlerine uygun olarak alınan raporları ve
diğer bilgileri Âkit Taraflara aktarmak,
c) Yürütme Kurulu tarafından verilen görevleri yerine getirmek.
SÖZLEŞMEYE GETİRİLECEK DEĞİŞİKLİKLER
Madde 12 - 1. Herhangi bir Âkit Taraf
işbu Sözleşmenin değiştirilmesi için öneride bulunabilir.
2. Önerilen değişiklik metinleri, bunları Âkit Taraflara iletecek olan
Avrupa Ekonomik Komisyonunun İcra Sekreterine yazılı olarak verilecektir.
Önerilerin Avrupa Ekonomik Komisyonu İcra Sekreteri tarafından Âkit Taraflara
doksan gün önceden gönderilmiş olması şartıyla, Yürütme Kurulu önerilen
değişiklikleri bir sonraki yıllık toplantısında ele alacaktır.
3. Mevcut Sözleşme ile ilgili olarak yapılacak değişiklik Âkit
Tarafların temsilcilerinin oydaşması ile uygulanacak
ve kabul eden Âkit Tarafların 2/3 ünün kabule ilişkin belgeleri muhafazaya
tevdi etmelerinden sonraki 90.günde kabul eden Âkit Taraflar için yürürlüğe
girecektir. Bu şekilde değişiklik herhangi bir diğer Âkit Tarafın, değişikliği
kabulüne ilişkin belgesini tevdi etmesinden sonraki 90. günde o Âkit Taraf için
yürürlüğe girecektir.
UYUŞMAZLIKLARIN ÇÖZÜMÜ:
Madde 13 - Sözleşmenin yorumu ve uygulanması ile ilgili olarak işbu Sözleşmeye
bağıtlı olan Taraflardan ikisi veya daha fazlası arasında bir uyuşmazlık
çıktığı takdirde, taraflar müzakere veya uyuşmazlığa taraf olanlarca kabul
olunabilecek başka herhangi bir uyuşmazlığın çözümü yöntemi ile bir çözüm
arayacaklardır.
İMZA:
Madde 14 - 1. Mevcut Sözleşme Birleşmiş
Milletler Cenevre Ofisinde 13 - 16 Kasım 1979 tarihlerinde Avrupa Ekonomik
Komisyonuna üye devletlerce ve Avrupa Ekonomik Komisyonunda ekonomik ve sosyal
meclisin 28 Mart 1947 tarih ve 36 (IV) sayılı kararının sekizinci paragrafı
uyarınca müşavir statüsünde olan devletlerce ve Avrupa Ekonomik Komisyonunun
üyeleri olan ve mevcut Sözleşmenin kapsadığı konulardaki uluslararası
anlaşmaların görüşülmesi, sonuçlandırılması ve uygulanması hususlarında yetki
sahibi egemen Devletler tarafından kurulmuş olan bölgesel ekonomik bütünleşme
örgütlerince çevre korunması için Avrupa Ekonomik Komisyonu çerçevesinde
düzenlenen yüksek düzeyli toplantı sırasında imzaya açık olacaktır.
2. Bu tür bölgesel ekonomik
bütünleşme örgütleri kendi uzmanlıklarına giren konularda, kendi çıkarları
açısından, mevcut Sözleşmenin üye devletlerine tanıdığı haklardan
yararlanabilecekler ve yükümlülüklerini yerine getireceklerdir. Bu gibi
hallerde, bu örgütlerin üye Devletleri bu tür haklardan yararlanmaya tek
başlarına yetkili değillerdir.
ONAY, KABUL, TASVİP VE KATILMA:
Madde 15 - 1. İşbu Sözleşme, onay, kabul veya tasvip edilebilecektir.
2. İşbu Sözleşme, 14. maddenin
1. paragrafında atıfta bulunulan Devlet veya örgütlerin katılmalarına 17 Kasım
1979 tarihinden itibaren açık olacaktır.
3. Onay, kabul, tasvip veya
katılma belgeleri depozitör görevi yapacak olan
Birleşmiş Milletler Genel Sekreterine tevdi olunacaktır.
YÜRÜRLÜĞE GİRİŞ:
Madde 16 - 1. İşbu Sözleşme, yirmidördüncü onay, kabul, tasvip veya katılma belgesinin
tevdiinden sonraki doksanıncı gününde yürürlüğe girecektir.
2. Yirmidördüncü
onay, kabul, tasvip veya katılma belgesinin tevdiinden sonra işbu Sözleşmeyi
onaylayan, kabul veya tasvip eden yahut buna katılan her Âkit Taraf için,
Sözleşme, bu Âkit Tarafça onay, kabul, tasvip veya katılma belgesinin
tevdiinden sonraki doksanıncı günde yürürlüğe girecektir.
ÇEKİLME:
Madde 17 - Bir Âkit Taraf ile ilgili olarak işbu Sözleşmenin yürürlüğe girdiği
tarihten beş yıl sonra herhangi bir zamanda, bu Âkit Taraf depozitörü
yazılı olarak ihbarda bulunmak suretiyle Sözleşmeden çekilebilir. Bu tür bir
çekilme, ihbarın depozitör tarafından alınmasından
sonraki doksanıncı günde yürürlüğe girecektir.
GEÇERLİ METİNLER:
Madde 18 - İngilizce, Fransızca ve Rusça metinleri eşit derecede geçerli olan
işbu Sözleşmenin aslı Birleşmiş Milletler Sekreterine tevdi olunacaktır.
Yukarıdaki hususları teyiden aşağıda imzası olan ve gerektiği şekilde yetkili
kılınmış olan üyeler bu Sözleşmeyi imzalamışlardır.
Cenevre'de, onüç Kasım bindokuzyüzyetmişdokuz
tarihinde yapılmıştır.