BOĞAZLAR REJİMİ
HAKKINDA MONTREUX’DE 20 TEMMUZ
1936 TARİHİNDE İMZA
EDİLEN MUKAVELENAME
Bu Sözleşme, 31
Temmuz 1936 tarih ve 3056 sayılı Kanunla onaylanarak, 5 Ağustos 1936 tarih ve
3374 sayılı Resmî Gazete’de yayınlanmıştır.
Haşmetli Bulgarlar Kralı, Fransa Cumhuriyeti
Reisi, Haşmetli Büyük Britanya, İrlanda ve Denizaşırı Britanya Ülkeleri Kralı
ve Hindistan İmparatoru, Haşmetli Elenler Kralı, Haşmetli Japonya İmparatoru,
Haşmetli Romanya Kralı, Türkiye Cumhuriyeti Reisi, Sovyetik Sosyalist
Cumhuriyetleri Birliği Merkez İcra Komitesi ve Haşmetli Yugoslavya Kralı.
Boğazlar umumî tâbiri altında ifade edilen
Çanakkale Boğazı, Marmara Denizi ve Karadeniz Boğazından geçişi ve seyrisefaini
Lozan’da 24 Temmuz 1923 tarihinde imza edilmiş olan sulh muahedenamesinin 23
üncü maddesiyle tesbit edilen prensibi, Türkiye’nin emniyeti ve Karadeniz
sahilleri Devletlerin Karadeniz’deki emniyeti çerçevesi dahilinde, koruyacak tarzda
tanzim etmek arzusiyle mütehassis olarak;
İşbu Mukavelenameyi 24 Temmuz 1923 tarihinde
Lozan’da imza edilmiş olan mukavelenamenin yerine ikameye karar vermişler ve
murahhas olarak atideki zevatı tâyin etmişlerdir:
Haşmetli Bulgarlar Kralı:
Doktor Nicolas P. Nicolaev, Orta Elçi,
Hariciye ve Mezahip Nezareti Kâtibi Umumisi;
M. Pierre Neicov, Orta Elçi, Hariciye ve
Mezahip Nezareti Siyasî İşler Müdürü.
Fransa Cumhuriyet Reisi:
M. Paul Boncour, Âyan Meclisi Âzası, Akvam
Cemiyetinde Fransa Daimî Murahhası, sabık Başvekil, sabık Hariciye Nazırı,
Légion d’Honneur nişanının Chevalier rütbesini ve Harb Salibini haiz,
M. Henri Ponsot, Fransa Cumhuriyeti Ankara
Fevkalâde Büyük Elçi ve Murahhası, Légion d’Honneur nişanının Grand Officier
rütbesini haiz.
Haşmetli Büyük Britanya, İrlanda ve Denizaşırı
Britanya Ülkeleri Kralı ve Hindistan İmparatoru:
Büyük Britanya, Şimali İrlanda ve herbiri ayrı
ayrı Akvam Cemiyeti âzası bulunmıyan Britanya İmparatorluğu sair bütün aksamı
için:
Asaletli Lord Stanley, P. C., M. C., M. P.,
Bahriye Nezareti Parlâmento âzası Müsteşarı;
Avusturalya Commonwealth’i için:
Asaletli Stanley Melbourne Bruce, C. H., M.
C., Avusturalya Commonwealth’inin Londra’daki Fevkalâde Komiseri;
Haşmetli Elenler Kralı:
M. Nicolas Politis, Yunanistan’ın Paris Orta
Elçi ve Fevkalâde Murahhası, sabık Hariciye Nâzırı;
M. Raoul Bibica Rosetti, Yunanistan’ın Akvam
Cemiyeti nezdinde Daimî Murahhası;
Haşmetli Japonya İmparatoru:
M. Naotake Sato, Jusammi, Soleil - Levant
nişanının birinci rütbesini haiz. Paris Fevkalâde Büyük Elçi ve Murahhası;
M. Massa-aki Hotta, Jushii, Soleil - Levant
nişasının ikinci rütbesini haiz. Bern Fevkalâde Murahhası ve Orta Elçisi.
Haşmetli Romanya Kralı:
M. Nicolas Titülesco, Hariciye Nâzırı;
M. Constantin Contzesco, Orta Elçi, Avrupa ve
Beynelmilel Tuna Komisyonları Romanya Murahhası;
M. Vaspasien Pella, Lâhey Fevkalâde Murahhas
ve Orta Elçisi.
Türkiye Cumhuriyeti Reisi:
Dr. Rüştü Aras, Hariciye Vekili, İzmir Mebusu;
Suat Davaz, Türkiye Cumhuriyeti Paris
Fevkalâde Büyük Elçisi ve Murahhası;
Numan Menemencioğlu, Türkiye Büyük Elçisi,
Hariciye Vekâleti Umumî Kâtibi;
Asım Gündüz, Korgeneral, Genelkurmay İkinci
Başkanı;
Necmettin Sadak, Akvam Cemiyeti nezdinde
Türkiye Daimî Murahhası, Sivas Mebusu, Büyük Millet Meclisi Hariciye Encümeni
Mazbata Muharriri.
Sovyetik Sosyalist Cumhuriyetleri Merkezi İcra
Komitesi:
M. Maxime Litvinoff, Sovyetik Sosyalist
Cumhuriyetleri Birliği Merkezi İcra Komitesi âzasından, Hariciye Halk Komiseri.
Haşmetli Yugoslavya Kralı:
M. Ivan Soubbotitch, Akvam Cemiyeti nezdinde
Yugoslavya Krallığı Daimi Murahhası.
Bu zevat usulüne muvafık ve muteber görülen
salâhiyetnamelerini ibraz ettikten sonra aşağıdaki hükümleri
kararlaştırmışlardır:
Madde 1
Yüksek Âkid Taraflar Boğazlarda denizden geçiş
ve seyrisefain serbestisi prensibini kabul ve teyit ederler.
Bu serbestinin istimali bundan böyle İşbu
Mukavele hükümleri ile tanzim edilir.
KISIM I
Ticaret
gemileri
Madde 2
Sulh zamanında, ticaret gemileri, sancak ve
hamule ne olursa olsun, gündüz ve gece, aşağıdaki 3 üncü maddenin hükümleri
mahfuz kalmak üzere hiçbir merasime tâbi olmadan Boğazlardan geçiş ve
seyrisefain tam serbestisinden müstefit olacaklardır. Bu gemiler Boğazların
hiçbir limanında tevakkuf etmeksizin transit suretiyle geçtikleri takdirde
Türkiye alâkadar makamları tarafından cibayeti bu mukavelenamenin 1 inci
lâhikasında derpiş edilen rüsum veya tekâliften başka hiçbir rüsum veya
tekâlife tâbi tutulmıyacaktır.
Bu rüsum veya tekâlifin cibayetini teshil
etmek için Boğazlardan geçecek ticaret gemileri 3 üncü maddede tasrih edilen
merkezin memurlarına isimlerini, tabiiyetlerini, tonajlarını, gidecekleri yeri
ve nereden geldiklerini bildireceklerdir.
Madde 3
Ege Denizinden veya Karadenizden Boğazlara
dahil olacak her gemi, beynelmilel sıhhî hükümler çerçevesi dahilinde Türk
nizamlariyle vazedilmiş olan sıhhî kontrola tâbi olmak için Boğazlar methaline
yakın bir sıhhat merkezinde tevakkuf edecektir. Temiz patenteleri olan veyahut
işbu maddenin 2 nci fıkrasındaki hükümleri şümulüne girmediklerini tasdik eden
sıhhî bir beyanname ibraz eyliyen gemiler için bu kontrol gündüz ve gece mümkün
olan âzami süratle icra edilecek ve bu gemiler Boğazlardan geçişleri esnasında
başka hiçbir tevakkufa mecbur edilmiyeceklerdir.
İçinde veba, kolera, sarıhumma, lekelihumma
veya çiçek vakaları bulunan veyahut içinde yedi günden az bir zaman evvel bu
hastalıklar bulunmuş olan gemilerle bulaşık bir limanı beş defa 24 saatten az
bir zamandan beri terketmiş olan gemiler Türk makamlarının tâyin
edecebilecekleri sıhhat zabıta memurlarını irkâp etmek üzere bundan evvelki
fıkrada tasrih edilen sıhhat merkezinde tevakkuf edeceklerdir. Bundan dolayı
hiçbir rüsum ve tekâlif alınmayacak ve sıhhat zabıta memurları Boğazların
mahrecinde bir sıhhat merkezinde indirileceklerdir.
Madde 4
Harb zamanında, Türkiye muharip olmadığı
takdirde, ticaret gemileri, sancak ve hamule ne olursa olsun, 2 nci ve 3 üncü
maddelerde derpiş edilen şerait dairesinde Boğazlarda geçiş ve seyrisefer
serbestisinden müstefit olacaklardır. Kılavuzluk ve römorkaj ihtiyarî kalır.
Madde 5
Harb zamanında, Türkiye muharip olduğu
takdirde, Türkiye ile harb eden bir memlekete mensup olmayan ticaret gemileri,
düşmana hiçbir suretle müzaheret etmemek şartiyle, Boğazlarda geçiş ve
serisefer serbestisinden müstefit olacaklardır.
Bu gemiler Boğazlara gündüz girecekler ve
geçiş her defasında Türk makamları tarafın-dan gösterilecek yoldan vâki
olacaktır.
Madde 6
Türkiye kendini pek yakın bir harb, tehlikesi
tehdidine maruz telâkki ettiği takdirde yine 2 nci madde hükümlerinin tatbikına
devam edilecektir. Ancak gemilerin Boğazlara gündüz girmeleri ve geçişin, her
defasında Türk makamları tarafından gösterilen yoldan vâki olması lâzımdır.
Madde 7
(Ticaret gemileri) tâbiri işbu Mukavelenamenin
ikinci kısmiyle istihdaf edilmemiş bütün gemilere şâmildir.
KISIM II
Harb gemileri
Madde 8
İşbu Mukavele mucibince harb gemileri ve
onların vasıfları ile tonajlarının hesabı için muteber olacak tarif işbu
Mukavelenamenin ikinci lâhikasında olan tariftir.
Madde 9
Askerî bahriyenin mayi olsun olmasın mahrukat
nakli için hassaten inşa edilmiş olan yardımcı gemileri 13 üncü maddede
istihdaf olunan mütekaddim ihbara tâbi tutulmıyacak ve Boğazları münferiden
geçmek şartiyle 14 ve 18 inci maddeler mucibince tahdide tâbi tonajlar hesabına
girmiyeceklerdir. Bununla beraber sair geçiş şeraiti hususunda harb gemilerine
kıyasen muameleye tâbi tutulmakta berdevam olacaklardır.
Bundan evvelki fıkrada istihdaf edilen
yardımcı gemiler, derpiş edilen istisnadan ancak teslihatları; sabit hedeflere
karşı âzami 105 milimetre çapında iki top ve hava hedeflerine karşı âzami 75
milimetre çapında iki silâhtan fazlasını ihtiva etmediği takdirde istifade
edebileceklerdir.
Madde 10
Sulh zamanında
hafif suüstü gemileri, küçük muharebe gemileri ve yardımcı gemiler gerek
Karadenize sahildar olan gerek olmayan Devletlere mensup bulunsunlar, hiçbir
rüsum ve tekâlife tâbi tutulmadan Boğazlardan geçiş serbestisinden istifade
edeceklerdir, şu şart ile ki bunlar Boğazlara gündüz ve aşağıdaki 13 üncü ve
müteakip maddelerde derpiş edilen şerait dairesinde girerler.
Yukarıdaki fıkrada istihdaf edilen sınıflara
dahil olan gemilerden gayrı harb gemileri ancak 11 ve 12 nci maddelerde derpiş
edilen hususî şerait dahilinde geçiş hakkını haiz olacaklardır.
Madde 11
Karadeniz sahildarı Devletler 14 üncü maddenin
1 inci fıkrasında derpiş edilen tonajdan yüksek bir tonajda bulunan hattıharb
gemilerini, Boğazlardan geçirmeğe mezundurlar, şu şart ile ki; bu gemiler
Boğazları birer birer ve refakatlerinde en çok iki torpito ile geçerler.
Madde 12
Karadeniz sahildarı Devletler, bu deniz
haricinde inşa ettirdikleri veya satın aldıkları denizaltı gemilerini, eğer
tezgâha konma veya mübayaadan Türkiye’ye vakti zamaniyle haber verilmiş ise,
üssübahrilerine iltihak etmek üzere, Boğazlardan geçirmek hakkını haiz
olacaklardır.
Mezkûr develetlere ait denizaltı gemileri, bu
hususta Türkiye’ye tasrihat verilmek şartiyle, bu deniz haricinde kâin
tezgâhlarda tamir edilmek üzere keza Boğazlardan geçebileceklerdir.
Gerek birinci ve gerek ikinci takdirde
denizaltı gemileri gündüz ve su üstünde seyrisefer edecekler ve Boğazlardan
münferiden geçeceklerdir.
Madde 13
Harb gemilerinin Boğazlardan geçmesi için
Türkiye Hükümetine siyasî tarik ile bir mütekaddim ihbar vâki olmak lâzımdır.
Bu mütekaddim ihbarın normal müddeti sekiz gün olacaktır; ancak Karadeniz
sahildarı olmıyan Devletler için bu müddetin onbeş güne iblâğı arzuya şayandır.
Bu mütekaddim ihbarda gemilerin gidecekleri mahal, isimleri, tipleri ve
adetleri ile azimette geçiş ve ledelicap, avdette geçiş tarihleri tasrih
edilecektir. Her tarih tebeddülü üç günlük bir mütekaddim ihbara mevzu teşkil
edecektir.
Azimet geçişinde Boğazlara giriş ilk
mütekaddim ihbarda gösterilen tarihten itibaren beş gün zarfında vuku
bulmalıdır. Bu mühletin inkızasından sonra ilk mütekaddim ihbar için olduğu
gibi aynı şerait dahilinde yeni bir mütekaddim ihbar verilecektir.
Geçiş esnasında bahrî kuvvet kumandanı,
tevakkufa mecbur olmaksızın, Çanakkale veya Karadeniz Boğazları methalindeki
bir işaret istasyonuna emri altındaki kuvvetin sarih teşekkülünü bildirecektir.
Madde 14
İşbu Mukavelenamenin 11 inci maddesinde ve 3
üncü lâhikasında derpiş edilen ahval müstesna olmak üzere Boğazlarda transit
halinde bulunabilecek ecnebi bahrî kuvvetlerin âzami tonaj mecmuu 15.000 tonu
tecavüz etmiyecektir.
Her halde bundan evvelki fıkrada istihdaf
edilen kuvvetler dokuz gemiden ziyade olamaz.
Karadenize sahildar olan veya olmıyan
Devletlere ait olup, 17 inci madde ahkâmına tevfikan Boğazlardaki bir limanı
ziyaret eden gemiler bu tonaja dahil olmıyacaklardır.
Keza geçiş esnasında hasara uğramış olan harb
gemileri bu tonaja dahil olmıyacaklardır; bu gemiler tamirat esnasında, Türkiye
tarafından isdar edilen hususî emniyet ahkâmına tâbi tutulacaklardır.
Madde 15
Boğazlarda transit olarak bulunan harb
gemileri hamil bulunabilecekleri hava sefinelerini hiçbir suretle
kullanamazlar.
Madde 16
Boğazlarda transit olarak bulunan harb
gemileri hasar veya deniz ârızası halleri müstesna olmak üzere, geçişlerine
muktazi müddetten fazla Boğazlarda kalamazlar.
Madde 17
Yukarıdaki maddelerin ahkâmı herhangi bir
tonaj veya teşekkülde bir bahrî kuvvetin, Türkiye Hükümetinin daveti üzerine
Boğazlardaki bir limana mahdut bir
müddet için bir nezaket ziyaretinde bulunmasına hiçbir surette mâni olamaz. Bu
kuvvet Boğazları geldiği yoldan terkedecektir, şu kadar ki, 10, 14 ve 18 inci
maddeler ahkâmı mucibince Boğazlardan transit olarak geçmek için matlûp bir
şeraiti haiz ise bu hükümden müstesnadır.
Madde 18
1- Karadeniz sahildarı olmıyan Devletlerin
sulh zamanında bu denizde bulundura-bilecekleri tonaj mecmuu aşağıdaki veçhile
tahdit edilmiştir:
a) Aşağıdaki (b) fıkrasında derpiş edilen hal müstesna olmak üzere
mezkûr Devletlerin mecmuu tonajı 30.000’i tecavüz etmiyecektir.
b) Şayet herhangi bir zaman Karadenizin en kuvvetli filosunun tonajı işbu
Mukavelena-menin imzası tarihinde bu denizde en kuvvetli olan filonun tonajını,
asgarî 10.000 ton tecavüz ederse (a) fıkrasında tasrih edilmiş olan 30.000
tonluk mecmu tonaj o derecede ve azamî 45.000 tona varıncaya değin tezyit
edilecektir. Bu maksatla, sahildar her devlet işbu Mukavelenamenin 4 üncü
lâhikasına tevfikan Türkiye Hükümetine her senenin 1 Kânunusani ve 1 Temmuz
tarihlerinde Karadenizdeki filosunun tonaj yekûnunu bildirecektir ve Türkiye
Hükümeti bu malûmatı sair Yüksek Âkid Taraflara ve keza Akvam Cemiyeti Umumî
Kâtibine isal edecektir.
c) Karadenize sahildar olmıyan Devletlerden
herhangi birinin bu denizde bulundurabile-ceği tonaj yukarıdaki (a) ve (b)
fıkralarında istihdaf edilen mecmu tonajın üçte ikisini teca-vüz etmiyecektir.
d) Bununla beraber Karadeniz sahildarı olmıyan bir veya bir kaç Devlet
bu denize, insanî bir maksatla bahrî kuvvetler göndermek istedikleri takdirde,
mecmuu hiçbir ihtimalde 8.000 tonu tecavüz edemiyecek olan bu kuvvetler işbu
Mukavelenamenin, 13 üncü maddesinde derpiş edilen mütekaddim ihbara lüzum
olmaksızın aşağıdaki şerait dahilinde Türkiye Hükümetinden istihsal edecekleri
müsaade üzerine Karadenize girebileceklerdir. Eğer yukarıdaki (a) ve (b)
fıkralarındaki istihdaf edilen tonaj mecmuu dolmamışsa ve gönderil-mesi talep
edilen kuvvetlerle tecavüz edilmiyecek ise Türkiye Hükümeti kendisine vâki olan
talebi aldıktan sonra en kısa bir müddet zarfında mezkûr müsaadeyi ita
edecektir. Şayet mezkûr mecmu tonaj zaten istimal edilmiş bulunuyorsa veya
gönderilmesi talep edilen kuvvetlerle bu yekûn tecavüz edilecek ise, Türkiye
Hükümeti, bu müsaade talebinden Karadeniz sahildarı Devletleri derhal haberdar
edecek ve eğer bu Devletler, haberdar edildiklerinden 24 saat sonra bir itiraz
serdetmezler ise alâkadar Devletlere, talepleri hakkında verdiği kararı en geç
kırk sekiz saatlik nizami bir mühlet zarfında bildirecektir.
Karadenize sahildar olmayan Devlet bahrî
kuvvetlerinin, Karadenize bundan sonraki her duhulü ancak yukarıki (a) ve (b)
fıkralarında derpiş edilen mecmu tonajın müsaadesi nispe-tinde olacaktır.
2- Karadenizde bulunmalarının maksadı ne olursa olsun, sahildar
olmayan Devletlerin harb gemileri bu denizde yirmi bir günden ziyade
kalamıyacaklardır.
Madde 19
Harb zamanında, Türkiye muharip olmadığı
takdirde, harb gemileri 10 ilâ 18 inci madde-lerde tasrih edilen şeraitin aynı
şerait dahilinde Boğazlardan tam bir geçiş ve seyrisefain serbestisinden
müstefit olacaklardır.
Bununla beraber muharip herhangi bir Devletin
harb sefinelerinin Boğazlardan geçmesi memnu olacaktır, şu kadar ki, işbu
Mukavelenamenin 25 inci maddesinin tatbiki şümulüne giren haller ve keza Akvam
Cemiyeti misakı çerçevesi dahilinde akdedilip mezkûr misakın 18 inci maddesi
ahkâmı mucibince tescil ve neşredilen ve Türkiyeyi bağlıyan bir mütekabil müzaheret
muahedenamesi mucibince, tecavüze duçar olan bir Devlete yapılacak müzaheret
halleri bundan müstesnadır.
Yukarıdaki fıkrada derpiş edilen istisnai
ahvalde 10 ilâ 18 inci maddelerde tasrih edilen tahdidat kabili tatbik
olmıyacaktır.
Yukarıdaki 2 nci fıkrada vazedilen geçiş
memnuiyetine rağmen, Karadenize sahildar olan ve olmıyan muharip Devletlere ait
olup da mensup bulundukları limanlardan ayrılmış bulunan harb gemileri bu
limanlara iltihak etmek müsaadesini haizdirler.
Muharip harb gemilerinin Boğazlarda bir gûna
zabt ve müsadereye tevessül etmeleri, muayene hakkını icra eylemleri veya diğer
herhangi bir hasmane harekette bulunmaları memnudur.
Madde 20
Harb zamanında, Türkiye muharip olduğu
takdirde, 10 ilâ 18 inci maddeler ahkâmı tatbik edilmiyecektir; harb
gemilerinin geçmesi tamamen Türkiye Hükümetinin rey ve ihtiyarına
bırakılacaktır.
Madde 21
Türkiye, kendisini pek yakın bir harb
tehlikesi tehdidine maruz telâkki ettiği takdirde, işbu Mukavelenamenin 20 nci
maddesi ahkâmını tatbik hakkını haiz olacaktır.
Yukarıdaki fıkranın Türkiye’ye verdiği
salâhiyetin Türkiye tarafından istimalinden evvel Boğazlardan geçmiş olup bu
suretle mensup bulundukları Limanlardan ayrılmış bulunan harb gemileri bu
limanlara iltihak edebileceklerdir. Bununla beraber şurası mukarrerdir ki
Türkiye, tavır ve hareketi ile işbu maddenin tatbikına sebep olan Devletin
gemilerini bu haktan istifade ettirmiyebilecektir.
Türkiye Hükümeti, yukarıdaki birinci fıkranın
kendisine verdiği salâhiyeti istimal ettiği takdirde Yüksek Âkid Taraflarla
Akvam Cemiyeti Umumî Kâtibine bu hususta bir tebliğ gönderecektir.
Cemiyeti Akvam Konseyi üçte iki ekseriyetle
Türkiye’nin bu suretle ittihaz etmiş olduğu tedbirlerin haklı olmadığına karar
verirse ve işbu Mukavelenameye vaziülimza Yüksek Âkid Tarafların ekseriyeti de
keza aynı reyde bulunursa, Türkiye Hükümeti bahse mevzu tedbirlerle işbu
Mukavelenamenin 6 ncı maddesi mucibince alınmış olabilecek tedbirleri refetmeği
taahhüt eder.
Madde 22
İçinde veba, kolera, sarıhumma, lekelihumma
veya çiçek vakaları bulunan veyahut içinde yedi günden az bir zaman evvel bu
hastalıklar bulunmuş olan harb gemileriyle, beş defa 24 saatten az bir zamandan
beri bulaşık bir limanı terketmiş olan harb gemileri, Boğazları karantine
altında geçecekler ve Boğazların bulaştırılmasına imkân bırakmamak için muktazi
tahaffuz tedbirlerini gemi vesaitiyle ittihaz etmeğe mecbur olacaklardır.
KISIM III
Hava sefineleri
Madde 23
Sivil hava sefinelerinin Akdeniz ve Karadeniz
arasında geçişini temin etmek için, Türkiye Hükümeti Boğazların memnu
mıntakaları haricinde bu geçişe mahsus hava yollarını göstere-cektir; sivil
hava sefineleri Türkiye Hükümetine, ârızi uçuşlar için üç gün evvel bir
mütekad-dim ihbar ve muntazam servis seferleri için geçiş tarihlerini tasrih
eden umumî bir müte-kaddim ihbar vermek suretiyle bu yolları
kullanabileceklerdir.
Diğer taraftan, Boğazların yeniden
askerileştirilmesine rağmen, Türkiye Hükümeti, Türkiye’de mer’i havai
seyrisefer nizamatına tevfikan Avrupa ile Asya arasında Türkiye arazisi
üzerinden uçmalarına müsaade edilmiş olan sivil hava sefinelerinin tam bir
emniyetle geçmeleri için muktazi teshilâtı gösterecektir. Uçuş müsaadesi
verilmiş olan ahval için Boğazlar mıntıkasında takip edilecek yol vakit vakit
gösterilecektir.
KISIM IV
Umumî ahkâm
Madde 24
Boğazlar rejimine dair 24 Temmuz 1923 tarihli
mukavelename mucibince teessüs etmiş olan Beynelmilel Komisyonun salâhiyetleri
Türkiye Hükümetine devredilmiştir.
Türkiye Hükümeti 11, 12, 14 ve 18 inci
maddelerin tatbikına mütedair istatistikleri toplamağı ve malûmatı vermeği
taahhüt eder.
Türkiye Hükümeti, bu Mukavelenamenin harb
gemilerinin Boğazlardan geçişine dair olan her hükmünün icrasına nezaret
edecektir.
Türkiye Hükümeti, ecnebi
bahrî bir kuvvetin yakında Boğazlardan geçeceğinden haberdar edilir edilmez, bu
kuvvetin teşekkülünü, tonajını, Boğazlara duhulü için derpiş edilen tarihi ve
ledelicap, muhtemel avdet tarihini Yüksek Âkid Tarafların Ankara’daki
mümessillerine bildirecektir.
Türkiye Hükümeti Boğazlarda
ecnebi harb gemilerinin seyriseferini gösteren ve ticarete ve işbu
Mukavelenamede derpiş edilen bahrî ve havaî seyrisefaine faideli olan her türlü
malûmatı ihtiva eden senelik bir raporu Akvam Cemiyeti Umumî Kâtipliğiyle
Yüksek Âkid tarafara tevdi edecektir.
Madde 25
İşbu Mukavelenamenin hiçbir
hükmü, Türkiye için veya Akvam Cemiyeti âzası herhangi başka bir Yüksek Âkid
Taraf için Akvam Cemiyeti Misakından mütevellit hukuk ve vecibeleri ihlâl
edemez.
KISIM V
Nihaî ahkâm
Madde 26
İşbu Mukavelename en kısa bir
müddet zarfında tasdik edilecektir.
Tasdiknameler, Paris’de
Fransa Cumhuriyeti Hükümeti Hazinei Evrakına tevdi edile-cektir.
Japonya Hükümeti, tasdiki
icra edilmiş olduğunu Paris’teki siyasî mümessili vasıtasiyle Fransa
Cumhuriyeti Hükümetine bildirmekle iktifa edebilecek ve bu takdirde
tasdiknameyi mümkün olan süratle isal edecektir.
Türkiyeninki de dahil olmak
üzere altı tasdikname tevdi edilir edilmez bir tevdi zabıtnamesi tanzim
edilecektir. Bundan evvelki fıkrada derpiş edilen tebliğ, bu hususta,
tasdikname tevdiine muadil olacaktır.
İşbu Mukavelename bu
zabıtname tarihinden itibaren mer’iyet mevkiine girecektir.
Fransa Hükümeti bundan
evvelki fıkrada derpiş edilen zabıtname ile bilâhare tevdi edilecek
tasdiknamelerin tevdi zabıtnamelerinin aslına mutabık birer suretini Yüksek Âkid
Tarafların kâffesine tevdi edecektir.
Madde 27
Mevkii mer’iyete girdiğinden
itibaren, işbu Mukavelename, 24 Temmuz 1923 tarihli Lozan Sulh Muahedenamesine
vaziülimza herhangi bir Devletin iltihakına açık olacaktır.
Herhangi bir iltihak
diplomasi tarikiyle Fransa Cumhuriyeti Hükümetine ve onun tarafından Yüksek
Âkid Tarafların kâffesine tebliğ edilecektir.
Bu iltihak Fransa Hükümetine
yapılan tebliğ tarihinden itibaren muteber olacaktır.
Madde 28
İşbu Mukavelename mevkii
mer’iyete girdiği tarihten itibaren yirmi sene müddetle mer’i olacaktır.
Bununla beraber işbu
Mukavelenamenin 1 inci maddesinde teyit edilen geçiş ve seyri-sefain serbestisi
prensibinin müddeti namahdutdur.
Mezkûr yirmi senelik müddetin
inkızasından iki sene evvel, hiçbir Yüksek Âkid Taraf, Fransa Hükümetine fesih
ihbarnamesi vermemiş ise, işbu Mukavelename, bir fesih ihbarnamesi
gönderilmesinden itibaren iki sene geçinceye kadar muteber kalacaktır. Bu
ihbarname Fransa Hükümeti tarafından Yüksek Âkid Taraflara tebliğ edilecektir.
İşbu Mukavelename, bu madde
ahkâmı mucibince feshedildiği takdirde Yüksek Âkid Taraflar yeni bir
mukavelenamenin ahkâmını tesbit etmek üzere kendilerini bir konferansta temsil
ettirmek hususunda mutabıktırlar.
Madde 29
İşbu Mukavelenamenin mer’iyet
mevkiine girmesinden itibaren her beş senelik müddetin hitamında Yüksek Âkid
Taraflardan her biri, işbu Mukavelenamenin bir veya birkaç hükmü-nün tadilini
teklife teşebbüs edebilecektir.
Yüksek Âkid Tarafların biri
tarafından vâki olan tadil talebi, kabule şayan olmak için, şayet 14 üncü veya
18 inci maddelerin tadilini istihdaf ediyorsa diğer Yüksek bir Âkid ve şayet
diğer herhangi bir maddenin tadilini istihdaf ediyorsa, diğer iki Yüksek Âkid
tarafından iltizam edilmelidir.
Bu suretle iltizam edilen
tadil talebi carî beş senelik müddetin inkızasından üç ay evvel Yüksek Âkid
Tarafların herbirine tebliğ edilecektir. Bu ihbarname teklif edilen tadilâtın
mahiyetini ve sebeplerini ihtiva edecektir.
Bu teklifler üzerine
diplomasi tarikiyle bir neticeye vasıl olmak mümkün olmazsa Yüksek Âkid
Tarafların herbirine tebliğ edilecektir. Bu ihbarname teklif edilen tadilâtın
mahiyetini ve sebeplerini ihtiva edecektir.
Bu teklifler üzerine
diplomasi tarikiyle bir neticeye vasıl olmak mümkün olmazsa Yüksek Âkid
Taraflar bu hususta toplanacak bir konferansta kendilerini temsil
ettireceklerdir.
Bu konferans ancak ittifakı
âra ile karar verebilecektir, bu hükümden 14 üncü madde ile 18 inci maddeye
müteallik tadil halleri müstesna olup bunlar için Yüksek Âkid Tarafların dörtte
üçünün ekseriyeti kifayet edecektir.
Bu ekseriyet, Türkiye dahil
olmak üzere, Karadeniz sahildarı Yüksek Âkid Tarafların dörtte üçünü ihtiva
etmek suretiyle hesap edilecektir.
Tasdikanlilmakal yukarıda
isimleri mezkûr Murahhaslar işbu Mukavelenameyi imza etmişlerdir.
Montreux’de yirmi Temmuz bin
dokuz yüz otuz altı tarihinde on bir nüsha olarak tanzim edilmiştir. Bunlardan
murahhaslar tarafında mühürlenmiş olan birinci nüsha, Fransa Cumhuriyeti
Hükümeti Hazinei Evrakına vazedilecektir, diğer nüshalar da vaziülimza Devletlere
teslim edilmiştir.
N. P. Nicolaev
Pierre Neicov
J. Paul - Boncour
H. Ponsot
Stanley
S. M. Bruce
N. Politis
Raoul Bibica Rosetti
Zirde vaziülimza Japon
Murahhasarı, işbu Mukavelename ahkâmının, Akvam Cemiyeti âzası olmıyan bir
Devlet sıfatiyle Japonya’nın vaziyetini, gerek Akvam Cemiyeti Misakına nazaran
gerek mezkûr Misak çerçevesi dahilinde münakit mütekabil müzaheret
muahedenamelerine göre hiçbir suretle tadil etmediğini ve Japonya’nın betahsis
19 ve 25 inci maddeler ahkâmı dahilinde bu misak ve bu muahedeler hakkında tam
bir serbestii takdir muhafaza ettiğini Hükümetleri namına beyan ederler.
N. Sato
Massa-aki Hotta
N. Titülesco
Cons. Contzesco
V. V. Pella
Dr. R. Aras
Suad Davaz
N. Menemencioğlu
Asım Gündüz
N. Sadak
Maxime Litvinoff
Dr. I. V. Soubbotitch
LÂHİKA I
1. İşbu Mukavelenamenin 2 nci
maddesi mucibince istifa edilebilecek olan rüsum ve tekâlif aşağıdaki tabloda
gösterilenler olacaktır. Türkiye Hükümetinin bu rüsum ve tekâliften kabul
edebileceği muhtemel tenzilât, sancak farkı gözetilmeksizin, tatbik
edilecektir.
Beher Neto hacim tonilâtosu
(Net register tonnage) üzerinden istifa edilecek resim veya harç miktarı
İfa
edilen hizmetin mahiyeti Altın
frank[*]
a) Sıhhî Kontrol 0,075
b) Fenerler, ziyalı şamandıralar, geçit şamandıraları ve saire:
800 tona kadar 0,42
800 tondan fazlası 0,21
c) Tahlisiye hizmeti: Buna tahlisiye sandalları, roket istasyonları,
sis
düdükleri, radyofarlar ve keza (b) fıkrasında dahil bulunmayan
ziyalı şamandıralar veya aynı nev’iden
diğer tesisat dahildir. 0,10
2. İşbu lâhikanın 1 inci
fıkrasına merbut tabloda tasrih edilen rüsum ve tekâlif Boğaz-lardan iki defa
geçiş içindir (Yani Ege Denizinden Karadenize bir geçiş ve Ege Denizine dönüş
seyahati veyahut Karadenizden Ege Denizine Boğazlardan bir geçiş ve müteakiben
Karadenize dönüş); bununla beraber eğer bir ticaret gemisi azimet seyahatı için
Boğazlara girdiği tarihten itibaren altı aydan fazla bir zaman sonra vaziyete
göre Ege Denizine veya Karadenize dönmek üzere Boğazlardan tekrar geçerse bu
gemi sancak farkı gözetilmeksizin bu rüsum ve tekâlifi ikinci defa olarak
tediye ile mükellef tutulabilir.
3. Eğer, bir ticaret gemisi azimet geçişinde avdet etmiyeceğini beyan
ederse, işbu lâhikanın birinci paragrafının (b) ve (c) fıkralarında derpiş
edilen rüsum ve tekâlif hususunda
tarifenin nısfını tediye edecektir.
4. İşbu lâhikanın birinci paragrafına merbut tabloda tarif edilen ve
mevzuubahis hizmetlerin icap ettirdiği masrafları kapatmaya ve ihtiyaç akçesi
veya makul bir müdevver sermaye muhafazası için lüzumlu miktardan yüksek
olmıyacak olan rüsum ve tekâlif ancak işbu Mukavelenamenin 29 uncu maddesi
ahkâmı tatbik edilmek suretiyle tezyit veya ikmal edileceklerdir. Bunlar tediye
tarihlerinde kambiyo fiyatına göre altın frank veya Türk parası olarak tesviye
olunur.
5. Ticaret gemileri kılavuzluk ve römorkaj gibi ihtiyarî hizmetler
için, böyle bir hizmet, gemilerin acenta veya kaptanlarının talebi üzerine Türk
makamatı tarafından lâyıkiyle ifa edildiği takdirde, rüsum ve tekâlif
tediyesine mecbur tutulabilirler. Türkiye Hükümeti işbu ihtiyarî hizmetlerin
ifası için istifa edilecek rüsum ve tekâlif tarifesini zaman zaman
neşredecektir.
6. İşbu tarifeler mezkûr hizmetler 5 inci maddenin tatbiki suretiyle
mecburî kılındığı hal-lerde tezyit edilmiyeceklerdir.
LÂHİKA II*
A. Maimahrec esası:
1. Bir suüstü gemisinin maimahrec esası, tam mürettebatı ve makina
kazanlariyle denize açılmağa müheyya olan makina ve kazanlarının beslemesine
mahsus mahrukatı ile ihtiyat suyu haiç olmak üzere bütün esliha ve her türlü
mühimmatını, tesisatını, techizatını, koman-yasını, mürettebatı için tatlı
suyu, muhtelif erzakını ve harb esnasında taşıyacağı her nevi alât ve edevat ve
yedek parçalarını hâmil olan, inşaası itmam edilmiş bir geminin maimahrecidir.
2. Bir denizaltı gemisinin maimahrec esası; tam mürettebatı ve motör
cihazı ile denize açılmağa müheyya olan ve mahrukatı, yağlama yağı, tatlı suyu
ve her nevi (Ballast) suyu hariç olmak üzere bütün silâhlarını, her türlü
mühimmatını, tesisatını, teçhizatını, mürettebatının komanyasını ve harb
esnasında taşıyacağı muhtelif alât ve edevatı ve her nevi yedek parçalarını
hâmil bulunan (Dalma sarnıçlarının suyu hariç) inşası itmam edilmiş geminin su
üstünde maimahrecidir.
3. “Ton” kelimesi, “Metrik ton” tâbirindekinden gayrı, 1.016
kilogramlık (2.240 librelik) bir tonu ifade eder.
B. Sınıflar:
1. Hattıharb gemileri
aşağıdaki iki tâli sınıftan birine mensup olan suüstü harb gemileridir:
a) Tayyare ana gemileri, muavin gemiler veya (b) tâli sınıfına mensup
hattıharb gemi-lerinden maada, maimahreci 10.000 (10.160 metrik ton) tondan
fazla olan veya 203 milimetre (8 pus) çapından yukarı bir topla mücehhez suüstü
harb gemileridir.
b) Tayyare ana gemilerinden maada maimahreci 8.000 (8.128 metrik ton)
tondan yukarı olmıyan ve 203 milimetre (8 pus) çapından yukarı bir topla
mücehhez bulunan suüstü harb gemileridir.
2. Tayyare ana gemileri, hacimleri ne olursa olsun, başlıca tayyare
taşımak ve bunları denizde harekete geçirmek için inşa edilmiş veya
tertibatlandırılmış suüstü harb gemileridir. Eğer, bir harb gemisi başlıca
tayyare taşımak ve bunları denizde harekete geçirmek için inşa edilmemiş veya
tertibatlandırılmamış ise bu gemiye bir inme veya havalanma güvertesinin
kurulması bunun tayyare ana gemileri sınıfına ithalini intaç eylemez.
Tayyare ana gemileri sınıfı
iki tâli sınıfına ayrılır, şöyle ki:
a) Tayyarelerin uçabilecekleri veya konabilecekleri bir güverte ile
mücehhez olan gemiler;
b) Yukarıda (a) fıkrasında tarif edilen bir güverte ile mücehhez
bulunmıyan gemiler.
3. Hafif suüstü gemileri, tayyare gemileri, küçük muharebe gemileri
veya muavin gemilerden maada maimahreci 10.000 (10.160 metrik ton) tonu
geçmemek üzere 100 tondan (102 metrik ton) fazla olan ve 203 milimetre (8 pus)
çapından yukarı topla mücehhez bulunmıyan suüstü harb gemileridir.
Hafif suüstü gemileri sınıfı
üç tâli sınıfa ayrılır, şöyle ki:
a) 155 milimetre (6.1 pus)
çapından yukarı bir top taşıyan gemiler;
b) 155 milimetre (6.1 pus) çapından yukarı top taşımıyan ve maimahreci
3.000 (3.048 metrik ton) tondan yukarı olmıyan gemiler.
c) 155 milimetre (6.1 pus) çapından yukarı top taşımayan ve maimahreci
3.000 (3.048 metrik ton) tondan yukarı olmıyan gemiler.
4. Denizaltı gemileri, denizin sathı altında seyrüsefer etmek üzere
inşa edilmiş bütün gemilerdir.
5. Küçük muharebe gemileri muavin gemilerden maada maimahreci 2.000
(2.032 metrik ton) tonu tecavüz etmemek üzere 100 (102 metrik ton) tondan fazla
olan fakat aşağıdaki evsafın hiç birini haiz bulunmıyan suüstü harb
gemileridir.
a) 155 milimetre (6.1 pus) çapından yukarı bir topla mücehhez olmak;
b) Torpil atmak için inşa veya techiz edilmiş bulunmak;
c) 20 milden fazla sürat temin etmek üzere inşa edilmiş olmak.
6. Muavin gemiler, askerî filoya mensup olup maimahreci 100 tondan
(102 metrik ton) fazla bulunan, normal olarak filo hizmetinde veya asker
naklinde veyahut muharebe yapan gemilerin kullandıkları hizmetten başka
herhangi bir hizmette kullanılan, muharebe yapan gemi olmak için hasseten inşa
edilmemiş olan ve aşağıdaki evsaftan hiç birini haiz bulunmıyan suüstü
gemilerdir:
a) 155 milimetre (6.1 pus) dan yüksek bir çapta bir topla mücehhez
olmak;
b) 76 milimetre (3 pus) dan yüksek bir çapta sekiz tondan fazla
mücehhez olmak;
c) Torpil atmak için inşa veya techiz edilmiş bulunmak;
d) Zırhlı levhalarla muhafaza edilmek üzere inşa edilmiş olmak;
e) 28 milden fazla bir sürate erişmek için inşa edilmiş olmak;
f) Tayyareleri denizde harekete getirmek üzere bilhassa inşa edilmiş
veya tertibatlandırıl-mış olmak;
g) Tayyare uçurmak için, ikiden fazla âletle mücehhez bulunmak.
C. Yaşını doldurmuş gemiler:
Aşağıdaki sınıflara ve tâli
sınıflara mensup gemiler inşalarından itibaren âtide adedleri gösteren seneler
geçince “Yaşını doldurmuş” telâkki edileceklerdir.
a) Bir hattıharb gemisi için 26
sene
b) Bir tayyare ana gemisi için 20 "
c) (a) ve (b) tâli sınıflarından bir hafif suüstü gemisi için:
i) 1 Kânunusani 1920 tarihinden evvel tezgâha konmuş ise 16 "
ii) 31 Kânunuevvel 1919 tarihinden sonra tezgâha konmuş ise 20
"
d) (c) tâli sınıfına mensup bir hafif suüstü gemisi için: 16 "
e) Bir denizaltı gemisi için 13 "
LÂHİKA III
Japon donanmasına mensup, aşağıda irae edilen yaşını doldurmuş üç
mektep gemisi me-yanından iki geminin Boğazlardaki limanları birlikte
ziyaretine müsaade edilmesi mukarrer-dir. Bu iki geminin mecmu tonajı bu halde
15.000 tona muadil addolunacaktır.
Tezgâha Hizmete Maimahreç
konma girme
esası
tarihi tarihi (ton) Teslihat
Asama 20.X.1896 18.III.1899 9.240 IV x 200 mm.
XII x 150 mm.
Yakumo 1.IX.1898 20.IV.1900 9.010 IV x 200 mm.
XIV x 150 mm.
İwvate 11.XI.1898 18.III.1901 9.180 IV x 200 mm.
XIV x 150 mm.
LÂHİKA IV
1. İşbu Mukavelenamenin 18
inci maddesinde derpiş edilen Karadeniz sahildarı devletlere ait filoların
tonaj yekûnunun hesabına ithal edilecek gemilerin sınıfları ve tâli sınıfları
berveçhiatidir:
Hattıharb gemileri:
(a) tâli sınıfı
(b) tâli sınıfı
Tayyare ana gemileri:
(a) tâli sınıfı
(b) tâli sınıfı
Hafif suüstü gemileri:
(a) tâli sınıfı
(b) tâli sınıfı
(c) tâli sınıfı
Denizaltı gemileri:
İşbu Mukavelenameye merbut II
numaralı lâhikadaki tariflere göre:
Tonaj yekûnunun hesabında
nazarı itibara alınması lâzım gelen maimahreç III numaralı lâhikada tarif
edilen maimahreç esasıdır. Mezkûr lâhikada tarif edildiği üzere ancak “Yaşını
doldurmamış” gemiler nazarı itibara alınacaktır.
2. 18 inci maddenin (b)
fıkrasında derpiş edilen tebligatın ayrıca işbu lâhikanın birinci fıkrasında
zikredilen sınıf ve tâli sınıf gemilerin tonaj yekûnunu da ihtiva etmesi
lâzımdır.
PROTOKOL
Bugünkü tarihli
mukavelenameyi imza ettikleri sırada, zirde vaziülimza murahhaslar,
hükûmetlerini taahhüt altına alarak aşağıdaki ahkâmı kabul ettiklerini beyan
ederler.
1. Türkiye, mezkûr
Mukavelenamenin mukaddemesinde tarif edilen Boğazlar mıntakasını derhal yeniden
askerileştirebilecektir.
2. 15 Ağustos 1936 tarihinden
itibaren Türkiye Hükümeti, mezkûr Mukavelenamede tasrih edilen rejimi
muvakkaten tatbik edecektir.
3. İşbu Protokol bugünkü
tarihten itibaren muteber olacaktır.
Montreux’de yirmi Temmuz bin
dokuz yüz otuz altı tarihinde tanzim edilmiştir.